Geçtiğimiz günlerde Rus Muadil Derneği ASMAP tarafından; 12 Kasım 2013 tarihinden itibaren Merkezi Gümrük Yönetimine bağlı organlarda teminat uygulamasına başlanacağı ve belirtilen tarihten sonra Rusya’ya gerçekleşen taşımalarda TIR Karnesi’nin kullanabileceği sınır kapısı kalmayacağı şeklinde bir açıklama yapılmıştı.

IRU toplantısında ana gündem maddesi

Uluslar arası Nakliyeciler Derneği (UND), konu ile ilgili olarak yaptığı değerlendirmede; Rusya’da başlayan bu uygulamanın tüm dünya ülkeleri tarafından tepki çektiği ve bu konunun TIR Kefil Kuruluşu olan International Road Transporters Union’ın (IRU) Cenevre’de gerçekleşen Genel Kurul toplantısının ana gündem maddesi olarak görüşüldüğü yönünde bilgi vermişti.

TIR sistemine üye olan ülkeler isyanda

Birçok yönüyle tartışma yaratan bu yeni uygulamada; 2012 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olan Rusya’nın tüm dünya ülkelerine kafa tutarak aldığı bu karar TIR sistemine üye olan ülkeleri çileden çıkardı. IRU ise, konu ile ilgili olarak başta Türk yetkilileri olmak üzere tüm dünya ülkelerinden krize müdahale etmelerini istiyor.

Rusya, ASMAP'tan yetkiyi aldı

Rus kaynakları 1 Aralık 2013 tarihinden itibaren Gümrük ve ASMAP arasındaki TIR işbirliği sözleşmesinin son bulacağını ilan ederken, bir diğer gelişme ise Rusya’nın talep ettiği ek teminatlar nedeniyle kapılarda uzun kuyruklar oluşuyor. Dünya ülkeleri, Rusya’nın bu yeni uygulamasına karşılık Türk yetkililerinden yardım, çözüm için de 15 Kasım 2013 tarihinde İstanbul’da gerçekleşecek toplantından sonuç bekliyor.

Cenevre’de gerçekleşen IRU Genel Kurul toplantısına katılan UND İcra Kurulu Başkanı Fatih Şener, Rusya’da gelinen süreci, işletilmeye çalışılan sistemin son durumunu, konuyla ilgili yürütülen diplomatik temasları, dünya ülkelerinin çözüm arayışlarını ve 15 Kasımda İstanbul’da gerçekleşmesi beklenen büyük toplantının önemini değerlendirdi.

Rusya TIR sistemini tanımadığını ilan etti

Uluslar arası taşımacılıkta yükün sigortası anlamına gelen TIR sistemi ve bununla ilgili ülkelerde kefil kuruluşların varlığına dikkat çeken Şener, Türkiye’deki bu anlamda kefil kuruluşun Odalar ve Borsalar Birliği olduğunu hatırlatarak; Rusya’nın bu yetkiyi ASMAP’a tanımış olduğunu belirtti. Uluslar arası sözleşmelerle hükme bağlanan TIR sisteminde uygulanan sigortanın, yükün uğradığı zararın fondan tahsil edilmesi şeklinde yürüdüğünü anlatan Şener; Rusya’nın oluşan hasarların elde edilen gelirlerden daha fazla olduğu iddiasıyla ASMAP’tan bu yetkiyi alarak, TIR sisteminden çıkmak istediğini vurguladı. Rusya’nın bugüne kadar TIR Karnesi alarak, yapılan taşımalarda artık TIR Karnesi ile yabancıların Rusya toprağına giremeyeceğini ve kendisinin de bu sistemi tanımadığını ilan ettiğini belirtti.

Durum Ruslar içinde kriz olacak

Şener bu uygulama ile ilgili başka bir noktaya dikkat çekerek; Uygulamanın Rusya’ya olan taşımaları etkileyeceği gibi, Rusya’nın yurt dışına çıkışlarında kendisinin de etkileneceğini ifade etti. TIR sistemi Rusya’nın da ihtiyaç duyacağı bir uygulama diyen Şener sözlerine şöyle devam etti; ‘TIR Karnesi öyle bir şey ki, aracınızı alıyorsunuz ülkenizden, karşı ülkeye geçtiğinizde uluslar arası fona yüklenmiş bir sorumluluk olarak IRU şemsiyesi altında organize edilmiş bir bütünün içinde yer alıyorsunuz. Şuanda durum Ruslar açısından da bir kriz olmaya başladı.

İlave teminatla gelin

Bu kriz Türkiye için de ciddi bir sıkıntı olacaktır’ dedi. 2012 yılında Türkiye’nin Rusya’ya 30.000 taşıması olduğunu hatırlatan Şener; Rusya’ya yapılan bu 30.000 taşımanın 11.000’ini Türkler yapmıştı ve bu teminat sistemi ile yapmıştı’ dedi. Son dönemde ise Rusya’nın tamamen TIR sistemini tanımadığını ilan ettiğini söyleyen Şener, uygulamanın önceleri bazı gümrük kapılarıyla sınırlı tutulduğunu şimdilerde ise, Türklerin kullandığı tüm kapıların buna dahil edildiğini belirtti. Rusya’nın ‘benim ülkeme geliyorsanız, ilave bir teminat ile gelin’ dediğini ifade etti.

‘DTÖ’ne üye bir ülke ben yaptım oldu mantığı ile hareket edemez’

Rusya’nın 2012 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olduğunu söyleyen Şener; DTÖ’ne üye olmuş bir ülkenin ben yaptım oldu mantığı ile hareket etmesi uluslar arası anlamda yanlış bir uygulamadır. Rusya aldığı bu kararla aslında kendisini dünya ticaretinden izole ediyor. Rusya, TIR Karnesi sisteminden çıkarak, dünya ile yapılan ticarete ‘dur ‘dedi. Şuanda Rusya, yurt dışından gelen firmalardan bu teminatı nasıl alacağına dair bir sistem kurmaya çalışıyor. Şuanda 4000 ruble ile malın değerine göre 36000 rubleye kadar bir rakam belirleniyor. 4000 ruble yaklaşık 130 dolar, 130 dolardan yaklaşık 800.000-900.000 dolara kadar teminatlarla bu taşımaya izin veriyor. Bu sistemi de kapılarında başlattı’ yönünde bilgi verdi.

‘Kapılarda kuyruklar oluşmaya başladı’

Rusya’nın kapılarda uygulamaya koyduğu sistemde çok büyük sıkıntılar olduğuna dikkat çeken Şener, durumun vahametini şu cümlelerle ifade etti; ‘Rusya gümrük kapılarında tahsilât yapmaya çalışıyor. Hiç kuyruk olmayan gümrük kapılarında 2-3 güne yayılan ciddi kuyruklar oluşmaya başladı. Rusya bu sistemi kurmanın ve bu şekilde parayı nasıl tahsil etmenin derdinde fakat TIR sistemine üye olan ülkeler bundan çok rahatsız bu parayı vermek istemiyorlar. Çünkü maliyetler artıyor. Ki Rus araçlarının nasıl çıkacağı konusu hiç gündeme gelmedi’ diyerek süreç hakkında bilgi verdi.

Kuzey Avrupa ülkeleri pimi çekilmiş bomba

Türkiye ile Rusya arasında 30.000 taşıma olduğunu fakat Rusya’nın dünya ile taşımasının 1 milyonu aşkın boyutta olduğunu belirten Şener; ‘Geçen haftalarda biz IRU’nun Genel Kurulu’ndaydık. Bu toplantının ana gündem maddesi, Rusya’nın TIR sisteminden çıkmasıydı. Özellikle Polonya, Moldovya, Ukrayna, Estonya, Finlandiya gibi Rusya’ya kuzey kapılarından girip çıkan ülkeler isyan halindeydiler. Bu ülkeler IRU şemsiyesi altında yasal olarak ne yapabiliriz sorusunu gündeme getirdiler’ dedi.

‘Putin’e tepki telefonları yağıyor’

Çözüme yönelik olarak neler yapıldığını sorduğumuz Şener; ‘Bir defa yasal olarak, politik olarak, medya olarak ne yapılabilir ve protesto amaçlı ne yapılabilir toplantıda bunlar tartışıldı. Daha çok kuzey ülkelerinde eylem yapma önerisi ağır bastı. Bir yandan da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i devlet başkanları, krallar arıyorlar tepkilerini dile getiriyorlar’ dedi.

Dünya ülkelerinin gözü İstanbul’da olacak

Rusya’nın yarattığı kriz ile ilgili olarak tek umudun 15 Kasımda İstanbul’da gerçekleşecek olan toplantı olduğuna vurgu yapan Şener; ‘Rus Gümrük yetkilileri, Türk gümrük yetkililerinin misafiri olarak Türkiye’ye geliyor. Burada yapılacak olan toplantıda konu ele alınacak. Özellikle IRU’nun yöneticileri de bu toplantıya katılacaklar. Toplantıda sorunun çözümlenmesini umuyorum. IRU’nun toplantısında tüm ülke temsilcileri düşündükleri eylem ve hareketleri İstanbul toplantısının sonrasına bıraktılar. İstanbul toplantısı bir umut olarak bekleniyor. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın da 18-19 Kasımda Rusya gezisi var. ‘Bir dünya lideri olarak, dünyanın bu sorununu çözmesini isteyelim’ gibi görüşler var. Biz oraya da gündem olsun diye göndermek istiyoruz’ dedi.

Rusya kendi ayağına da kurşun sıkıyor

Ekonomik olarak Türkiye’ye bu işin faturasını şimdiden kestirmenin çok da mümkün olmadığını belirten Şener, taşımaya muhakkak bir maliyet artışı getireceğini belirtti. Özellikle değeri az olan ürünlerde navlundaki en ufak bir artışın, maliyete yansıdığını ve bu yansımanın bazen ihracatı bile zorlaştırdığına dikkat çekti. Şener sözlerine şöyle devam etti; Bu ölçüde yansır mı bilemiyoruz. Bunu şuan için rakamsal olarak karşılığını ve değerini tahmin etmek ve bir öngörüde bulunmak pek mümkün değil. Ama şu bir gerçek; Rusya bu kararı ile kendini dünya ticaretinden ayrıştırmış durumdadır’ dedi.

ASMAP ve Rusya mahkemelik oldu

Rusya’nın tek başına bu işe kalkıştığını savunan Şener; ‘Şuanda Rusya’nın oradaki kefil kuruluşu ASMAP’ın 1 Aralık tarihi ile oradaki bütün yetkileri bitiyor. Yetkileri yenilenmedi. ASMAP’ta bu durumdan kaynaklı kendi ülkesiyle mahkemelik oldu. Ruslara sorduk, ‘bu durumda siz nasıl taşıma yapacaksınız? Onlar da ‘biz de bilmiyoruz’ dediler. Yurt dışına çıkabilmeleri için TIR Karnesi veya onun yerine geçecek bir belgeye ihtiyaçları var. 12 Kasım itibariyle tüm kapılar kapanacak. Hiçbir araç Rusya’ya giremeyecek, hiçbir Rus aracı karşı ülkelere geçemeyecek. Böyle bir durum var. İstanbul toplantısından sonra her şey daha bir netleşecek eğer ki İstanbul toplantısından olumlu bir sonuç çıkmazsa, tüm ülkelerin Rusya’ya karşı bir eylem yapmaları gündeme gelebilir. Çünkü dünyadaki taşımacılar çaresiz’ diyerek tekrar İstanbul’da yapılacak toplantının önemine vurgu yaptı.

‘Rusya, bu kez çok daha kararlı’

Rusya’nın TIR Karnesi sistemi yerine sanıldığı gibi herhangi bir sistem olmadığının altını çizen Şener, Rusya’nın mevcut sistemden çıkmak için tekrar şansını denediğini belirtti. Rusya’nın önce ki dönemlerde de bu sistemden çıkmak için benzer dayatmaları olduğunu hatırlatan Şener, bunun o dönemde geçici olarak algılandığını ve müzakerelerden sonra vazgeçildiğini söyledi. Şener, bu kez Rusya’nın çok daha kararlı göründüğünü de sözlerine ekledi.

‘T1’in bu işin altından kalkması zor’

TIR karnesi yerine geçmesi muhtemel T1 uygulaması hakkında değerlendirmelerde bulunan Şener; ‘Taşıma sayılarına bakıldığında T1’le bunun taahhüt altında alınması zor görünüyor. Rusya gibi 1 milyonu aşkın bir taşımaya sahip bir ülkede T1 sisteminin kurulmasının ve işletilmesinin zor olduğu söyleniyor. Şuanda ne olacağını kimse bilmiyor’ dedi.

‘IRU diplomatik refleks veriyor’

Rus gümrük kapılarda kuyrukların oluşmaya başladığını, IRU ve TIR sistemine dahil olan ülkelerin bu uygulamadan son derece rahatsız olduklarını belirten Şener, IRU’nun daha çok diplomatik anlamda refleks verdiğini, her yoldan ve her kanaldan tepkisini dile getirdiğini ifade etti. Şener sözlerini şöyle sürdürdü; IRU’nun Genel Sekreteri Putin’i aramış. IRU bulunduğu her ülkenin nakliyecileri, kendi ülke krallarının, başbakanlarının Putin’le konuyla ilgili temas kurmasını istemiş. Avrupa Komisyonu ve BM’ler Rusya’yı eleştiriyor. IRU tüm diplomatik kanalları kullanıyor. Özellikle bizden talepleri var. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya üzerindeki etkisi ve Putin’le olan sıcak ilişkileri sebebiyle bu konuya müdahil olmasını istiyorlar’ dedi.

‘Korkunç bir belirsizlik var’

Cenevre toplantısını detaylandıran Şener, ‘Rusya’nın TIR sistemini kaldırıyorum, yerine şu sistemi getiriyorum’ demediğini ve taleplerinin ne olduğunun kimse tarafından bilinmediğini belirtti. Rusya’nın sadece ‘bu sistemi kaldırıyorum’ dediğine vurgu yaparak, korkunç bir belirsizlik olduğunu kaydetti. Toplantıda her ülke temsilcisinin benzer şekilde eleştirilerde bulunduğunu anlatan Şener; ‘Rusya’nın ASMAP derneği bile, uluslararası kural ve kanun tanınmadan bu uygulama hayata geçirilmeye çalışılıyor, Rusya bunu yapamaz, yapmamalı dediler. Normalde hiçbir ülkenin cesaret edemeyeceği bir şey esasında… Ama herkes bu uygulamaya karşı çok tepkili, ne olacağı da henüz belli değil’ diyerek toplantının ayrıntılarını paylaştı.

Putin, Türk makamlarını dikkate alacak mı?

UND olarak süreci yakından takip ettiklerini belirten Şener; ‘fakat gerçekten çok belirsiz bir süreç, özellikle TIR sisteminin yerine ikame edilecek modellerin de yüzde yüz güvencesi yok. Sektöre tavsiye edeceğimiz doğru çözüm şudur da diyemiyoruz. Rusların da konu ile ilgili bir açıklaması yok. Biz de IRU gibi meseleye taraf olan yapıları ve kamuoyunu hareketlendirmeye çalışıyoruz. Türkiye’de Ekonomi Bakanlığımız, Gümrük Bakanlığımız, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığımız durumdan haberdar. Tıpkı IRU üyesi diğer ülkeler gibi onlar da gerekli teşebbüslerde bulundular. Özellikle Gümrük Bakanlığımızın, Rus gümrükleri ile temas haline geçmesi ve İstanbul’da yapılacak olan toplantı çözüm için tüm dünya ülkeleri adına tek seçenek haline gelmiş durumda...

Dışişleri Bakanlığı: 'Kabul edilemez’

Şener konu ile ilgili şu ifadelere yer verdi; ‘Daha önceden de uygulamanın ‘kabul edilemez’ olduğu yönünde Dışişleri Bakanlığımız üzerinden Rus Dışişleri Bakanlığı ile bir takım yazışmalar ve görüşmeler olmuştu. Biz Rusya üzerinde etki yaratabilecek tüm kaynaklar üzerinden bu bilgilendirmeyi yaptık. Ama Rusya’nın bu uygulaması sadece Türklere değil, tüm dünya ülkelerine yönelik bir uygulama ve bu konuyla ilgili her kesimi bilgilendirdik. Rusya’nın tavrını bekliyoruz. Bu da 15 Kasım da belli olacak’ dedi.

15 Kasım Toplantısı ciddi bir umut olarak değerlendiriliyor

Türk yetkililerinin, bu sorunun çözümünde ne kadar etkili olabilir sorumuzu ise Şener şu şekilde yanıtladı; ‘Rusya ile bizim bir gümrük sınırımız yok ama özellikle Karadeniz üzerinden sürdüğümüz bir ticari faaliyetlerimiz var. Rusya’nın şuanda dünya ile temas etmesi gereken bir noktaya ihtiyacı var. Rusya’nın bu süreci bir ülke ile müzakere etmesi gerekiyor. Bu ülke Türkiye olabilir. Başbakan ve Gümrük yetkilileri olabilir. Çünkü Rusya’nın dünya ülkelerine ve IRU’ya bir şey söylemesi gerekiyor. Gümrük teşkilatı diğer ülkeler adına da bir süreç yürütecek bence… Ben 15 Kasım’da Rusya’nın bir alternatif sunacağını düşünüyorum. Türkiye’de gerçekleşecek olan toplantı bir çözüm toplantısı, alternatiflerin oluşabileceği bir görüşme olabilir veya tam tersi iplerin kopacağı, Rusya’nın kendisini dünya ticaretine karşı izole edeceği bir toplantı da olabilir’ dedi.

‘Kafalarında bir B planı mutlaka vardır’

Rusya’nın kendisini izole etmesi durumunda bir krizin muhtemel olacağına da vurgu yapan Şener, bu duruma ise hiçbir siyasi iradenin müdahale edemeyeceğini, uluslar arası anlamda hiçbir siyasetin bunun önüne geçemeyeceğini aktardı. Şener, şunları söyledi; ‘Kısa süreli bir kriz belki olabilir ama Ruslar buna bir çare bulurlar. Muhtemelen kafalarında bize söylemedikleri bir B planları vardır. Biz umalım ki, bu B planını 15 Kasım’da bizimle paylaşsınlar da insanlar da rahatlasınlar’ şeklinde değerlendirmelerde bulundu. Röportaj: ALEV ARSLAN